2. ÜNİTE KÜRESEL ORTAM BÖLGELER VE ÜLKELER ÖZET
2.KÜRESEL ORTAM
Bölge Kavramı
- İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliği bilgiyi üretmesi ve ürettiği bilgiyi kullanarak hayatını kolaylaştıracak çeşitli araç, gereçler yapabilmesidir. Bu özelliği ile insan dünya üzerindeki diğer canlılardan ayrılır
- İnsan, ilk dönemlerde klanlar hâlinde, sürekli göç ederek ilkel bir yaşam sürdürmekte idi.
- Bu dönemin en önemli barınakları mağaralardı.
- İnsanlar dünyanın sadece küçük bir kısmını tanımakta diğer kısımları hakkında ise fikir sahibi değildi. Zaman içerisinde insanlığın gösterdiği gelişmelerle birlikte bölge kavramı ortaya çıkmıştır.
Bölge, kendi içerisinde benzer özellikler taşıyan ve bu özellikleri ile diğer alanlardan
ayrılan yer anlamında kullanılmaktadır. Günümüzde bölgeler, tek bir özelliğe bağlı kalmadan farklı özellikleri göz önüne alınarak oluşturulmaktadır. Sanayi, turizm,
hizmet gibi beşerî bölge türleri kısa zaman içerisinde değişikliğe uğrarken, dağlık, düz,
kurak, yağışlı gibi doğal özelliklerine göre oluşturulan bölgelerin değişimi daha uzun
zaman dilimini gerektirmektedir.
2.1 BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASINDA KULLANILAN ÖLÇÜTLER
Bir bölge oluşturulmadan önce, bölgenin sınırlarının hangi amaç ve hedeflere göre
oluşturulacağı belirlenmelidir. Bu amaç ve hedefler oluşturulduktan sonra elde edilen
veriler harita üzerine aktarılır ve bölge sınırları ortaya çıkar.
- Türkiye’nin bugün kullandığı coğrafi bölge sınırları 1941 yılında düzenlenen I. Coğrafya Kongresi’ nde belirlenmiştir.
- Bu bölgelerin oluşturulmasında daha çok iklim, bitki örtüsü ve yer şekilleri gibi doğal koşullar göz önüne alınarak yedi coğrafi bölgeye ayrılmıştır ancak geçen zaman içerisinde yaşanan ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmelere bağlı olarak bölge kavramının yeniden geliştirilmesine ve bölge sınırlarının oluşturulmasına ihtiyaç duyulmuştur.
2.1.1 Doğal Özelliklerine Göre Bölgeler
A. Yer Şekillerine Göre Bölgeler
1. Düz (ova, plato) bölgeler: Konya, Şanlıurfa, Adana,
Gaziantep çevresine göre düz bölgelerimizi oluşturur
2. Engebeli (dağlık) bölgeler: Rize, Artvin, Hakkâri,
Muğla, Antalya çevreleri en dağlık ve engebeli bölgelerimizi
oluştururlar.
B. İklimine Göre Bölgeler
Sıcaklıkların tüm yıl boyunca yüksek değerler gösterdiği
alanlardır. Bu alanlara sıcak iklim bölgeleri adı
verilir. Ekvatoral iklim, suptropikal (savan) iklim, çöl iklimi
ve muson iklimi bu sınıflandırmaya dâhildir.
Yıl boyunca sıcaklıkların çok yüksek veya çok düşük
değerlere ulaşmadığı alanlara ılıman iklim bölgeleri adı
verilir. Akdeniz iklimi, ılıman okyanusal iklim, ılıman
karasal ve sert karasal iklim bu gruba dâhildir. Türkiye
genel olarak ılıman iklim bölgesi kuşağında yer alır.
Sıcaklıkların tüm yıl boyunca düşük değerler gösterdiği
alanlara soğuk iklim bölgeleri adı verilir. Tundra
iklimi ve kutup ikliminin görüldüğü alanlar bu bölgelere
dahildir. Kanada, Rusya, Norveç gibi ülkeleri örnek verebiliriz.
C. Su Kaynaklarına Göre Bölgeler
Yaşam için gerekli olan suyun kolay ve bol olarak bulunduğu
bölgelerdir. Dünya’nın önemli su kaynaklarından
olan okyanuslar, denizler, göller, akarsular, buzullar ve yer altı sularının bulunmasına göre oluşturulan bölgelerdir. Ekvator çevresi, Karadeniz
kıyılarımız ve okyanuslara komşu olan alanlar su kaynaklarının bol bulunduğu
bölgelere örnek olarak verilir.
D. Toprak Yapısına Göre Bölgeler
İklimin etkisi ile şekillenen toprakların genel özellikleri göz önünde bulundurularak
oluşturulan bölgelerdir. Laterit topraklar bölgesi, tundra toprakları bölgesi veya
çöl toprakları bölgesi gibi örnekler verilebilir. Türkiye’ de toprak yapısına göre Terra
-Rossa toprakları veya kahverengi orman toprakları gibi bölge ayrımları yapılabilir.
E. Bitki Örtüsüne Göre Bölgeler
Bu bölgeler oluşturulurken göz önünde bulundurulan temel ölçüt, hâkim bitki örtüsüdür.
Ormanlık bölgeler, çalı bölgeleri, çayır bölgeleri, iğne yapraklı orman bölgeleri
gibi sınıflara ayrılır. Türkiye’ de maki bölgesi, bozkır bölgesi, orman bölgesi gibi
sınıflandırmalar yapılabilir. Bu sınıflandırmaya flora bölgesi adı verilir.
2.1.2 Beşerî Özelliklerine Göre Bölgeler
A. Yerleşme Özelliklerine Göre Bölgeler
Bu bölgeler
oluşturulurken yerleşmeleri etkileyen beşerî faktörler
göz önüne alınarak yapılan sınıflandırmadır. Sık yerleşmelerin görüldüğü
bölgelere dünyadan Batı Avrupa ve Güneydoğu Asya’ yı,
ülkemizden ise İstanbul ve İzmir çevrelerini örnek olarak
verebiliriz.
B. Nüfus Özelliğine Göre Bölgeler
Nüfusun sık veya seyrek olması durumuna göre oluşturulan bölgelerdir. Güneydoğu
Asya, Batı Avrupa, Amerika’nın doğu kıyıları ve Orta Kuşak'taki akarsu boyları
dünyanın sık nüfuslu bölgeleridir. Marmara bölgesi, kıyı Ege ve kıyı Akdeniz ise ülkemizdeki
sık nüfuslu yerler arasındadır. Dünyadaki seyrek nüfuslu bölgelere, çöller ve
kutup çevreleri Hakkari Bölümü, Taşeli Platosu ve Yıldız Dağları ülkemizdeki seyrek
nüfuslu bölgelere örnektir.
C. Siyasi ve Askerî Özelliklerine Göre Bölgeler
Bu bölgeler oluşturulurken ülkelerin siyasi sınırları, üye oldukları siyasi veya askerî
örgütlerin sınırı gibi faktörler dikkate alınır. Örneğin NATO üyesi olan ülkelerin oluşturduğu bölgeler veya Avrupa Birliği bölgesidir. Türkiye hem Avrupa ülkesi hem de
NATO üyesi bölgelerine dahildir. Bu bölgeler oluşturulurken her zaman siyasi sınırlar
dikkate alınmayabilir.
Ç. Konut Özelliklerine Göre Bölgeler
Bu bölgeler oluşturulurken konutların yapımında kullanılan yapı malzemelerinin
özellikleri öne çıkar. Farklı bölgelerde kullanılan yapı malzemeleri genellikle o çevrede
en çok bulunan malzemeye göre şekillenir. Konut yapımında ahşap, taş ve toprak malzeme
kullanılır.
D. Kültürel ve Dinî Özelliklerine Göre Bölgeler
Bu bölgeler oluşturulurken bölgede hâkim olan din,
dil, ırk ve kültür özellikleri dikkate alınır. İslam Kültür
Bölgesi, Batı Kültür Bölgesi, Türk Kültür Bölgesi, Latin
Amerika Kültür Bölgesi, Hint Kültür Bölgesi gibi.
2.1.3 Ekonomik Özelliklerine Göre Bölgeler
A. Sanayi Bölgeleri
- Bu bölge türü oluşturulurken göz önüne alınan temel ölçüt bir alandaki sanayileşme faaliyetlerinin yoğunluğudur.
- Sanayileşen bölgelerde işsizlik oranı az, gelir seviyesi yüksektir.
- Kentleşme hızı fazla ve büyük oranda göç alan yerlerdir.
- Dünyada sanayinin geliştiği bölgelere Batı Avrupa, ABD’nin doğusu, Japonya, Çin, Güneydoğu Asya ve Rusya örnek olarak verilebilir.
- Türkiye’ de sanayileşen bölgelere ise Çatalca–Kocaeli, Güney Marmara, Kıyı Ege, Yukarı Sakarya ve Orta Karadeniz bölümlerini sayabiliriz.
- Ekonomik bölgeler arasında yer alan turizm bölgeleri oluşturulurken o alandaki turizm faaliyetlerinin yoğunluğu göz önüne alınır.
- II. Dünya Savaşı’ndan sonra tüm dünyada turizm, önemli bir ekonomik faaliyet olarak ortaya çıkmıştır.
- Venedik, New York, Barselona, Hong Kong, Londra dünyanın önemli turizm merkezlerinin ba- şında gelir.
- Türkiye’ de ise Antalya, İstanbul, Muğla, Aydın, Balıkesir, İzmir önemli yaz turizim merkezlerindendir.
- Bu bölgelerin belirlenmesinde kullanılan temel ölçüt bölgede yaygın bir şekilde yapılan tarımsal faliyetlere göre zeytin üretim bölgesi, turunçgil üretim bölgesi, buğday üretim bölgesi gibi sınıflandırılır.
- Türkiye iklim çeşitliliğine bağlı olarak Rize çay üretim bölgesi, İç Anadolu buğday üretim bölgesi, Akdeniz turunçgil üretim bölgesi, Güneydoğu Anadolu pamuk üretim bölgesi gibi çok sayıda tarım bölgesine ayrılmıştır.
D. Karma Bölgeler
- Bazı bölgeler tek bir ekonomik fonksiyonu ile ortaya çıkmazlar. Bu bölgeler, birden fazla ekonomik faaliyetin ön plana çıkması ile oluşturulan bölgelerdir.
- Örneğin, İstanbul; sanayi, turizm, ticaret, kültür ve eğitim fonksiyonları ile gelişme göstermiş bir ilimizdir.
- Ticaret günümüzde ekonomik bölge sınırlarının oluşturulmasında kullanılan önemli bir ölçüttür.
- Ticaret, üretici ile tüketici arasında gerçekleşen dağıtım faaliyetlerini içerir.
- Ticari faaliyetlerin geliştiği bölgelerde ekonomik kalkınma hızı oldukça yüksektir. Ayrıca bazı ülkeler özellikle dış ticareti geliştirmek amacı ile ülke içerisinde uygulanan bazı düzenlemelerin kaldırıldığı serbest ticaret bölgeleri oluşturmuşlardır.
- İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa, Gaziantep, Kayseri ve Konya en önemli serbest ticaret bölgelerimiz arasındadır.
A. Mülki İdarî Özelliklerine Göre Bölgeler
- Mülki idarî özelliklerine göre bölgeler oluşturulurken göz önüne alınan temel ölçüt bölgenin idari olarak sınıflandırılmasıdır.
- İl, ilçe ve köy olarak üç temel sınıflandırma yapılır. Türkiye’ de 81 il, 919 ilçe ve 18333 tane köy bulunmaktadır.
- İl özel idareleri belediye sınırları dışında kalan bölgelerdeki imar, kanalizasyon, su, yol, acil yardım, çevre ve kurtarma ile ilgili çalışmaları yapmakla görevli ve yetkili kurumdur.
- İl özel idaresinin vali, il genel meclisi ve il encümeni olarak üç temel üyesi vardır.
- Belediyeler nüfusu 2.000 kişiyi geçen yerleşim merkezlerinde ilgili kanuna göre kurulan teşkilatlardır.
- Belediyeler kendi sınırları içinde kanunlarla kendisine verilen görevleri yerine getirirler.
- Belediyelerin başlıca görevleri arasında imar çalışmaları, ulaşım, çöp toplama, itfaiye hizmetleri, kanalizasyon, su ve doğalgaz dağıtımı gibi iş ve işlemler bulunur.
- Türkiye’ de 30 büyükşehir, 51 il, 919 ilçe, 519 büyükşehir ilçe ve 397 adet belde belediyesi teşkilatı vardır.
C. Kamu Kurumlarının Hizmet Özelliklerine Göre Bölgeler
- Kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve hizmetlerini ülke geneline yaymak ve yürütülmesini sağlamak amacı ile oluşturulan bölgelerdir.
- Orman Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Karayolları Genel Müdürlüğü, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu ülkemizde bölge müdürlükleri bulunan kamu kurumlarından bazılarıdır.
2.2 BÖLGE SINIRLARI
- Belirli amaçlara ve hedeflere göre oluşturulan bölge sınırları zaman içerisinde çeşitli nedenlere dayalı olarak değişiklikler gösterebilir. Bazı bölgelerin sınırları değişen koşullara bağlı olarak genişler veya daralabilir.
- Doğal özelliklerine (iklim, bitki örtüsü, yer şekilleri) göre oluşturulan bölgelerin sınırlarının değişimleri çok zor ve uzun zaman alır.Örneğin, ılıman iklim bölgesinde yer alan Türkiye’nin soğuk veya sıcak iklim bölgesine dönüşmesi çok zordur.
- Beşerî ve ekonomik özelliklere göre oluşturulan bölgelerin (tarım, orman, sanayi, turizm) sınırlarının değişimi ise çok daha kısa zaman içerisinde gerçekleşir çünkü günümüzde bu faaliyetler çok hızlı bir şekilde değişime uğrayabilirler. Örneğin; Almanya’ daki Ruhr Bölgesi bir süre öncesine kadar maden ve sanayi bölgesi iken yaşanan gelişmeler sonucu günümüzde teknoloji, finans ve hizmet bölgesi hâline gelmiştir.
- Bazı bölgelerin sınırları tam olarak tespit edilebilirken bazı bölgelerin sınırlarının tam olarak tespit etmek zordur. Örneğin Avrupa Birliği’nin sınırları kesindir ancak Avrupa Birliği üyesi devletlerde görülen iklim tiplerinin sınırlarını kesin çizgilerle belirlemek mümkün değildir.
2.3 BÖLGELER VE ÜLKELER
Bir devletin yönetimi altında bulunan toprakların tamamına ülke adı verilir. Verilen
tanımdan yola çıkıldığında aslında bir ülkenin yönetimi altında bulunan tüm
alanları da tek bir egemenlik bölgesi olarak kabul edebiliriz.
Dünyada bazı ülkeler kendilerine has özelliklere sahipken bazı ülkeler benzer özellikler
taşımaktadır. Benzer özellikler taşıyan ülkeleri aynı bölge sınırlarına dahil edebiliriz.
Bazı ülkeler bir araya gelerek ortak amaçlar çerçevesinde birlikler oluşturarak ortak bölgelere dahil olurlar. Bunların başlıcaları
şunlardır:
2.3.1 NATO
- II. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa kıtası ve diğer bazı ülkelerin savunma alanında iş birliği yapmak istemeleri ile oluşturulmuş askerî nitelikteki bir bölgedir.
- Türkiye NATO’ ya 1952 yılında Kore Savaşı sonrasında üye olmuştur.
- Günümüzde NATO’ ya yeni katılımlar ile birlikte 28 üyeye ulaşmıştır.
- Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Almanya, Büyük Britanya, Fransa, İtalya ve Kanada’nın katıldığı 1976’ da San–Juan Porto Riko’ daki toplantıda G-7 ortaya çıkmıştır.
- 1977-1991 yılları arasında bu üye sayısı sabit kalmış, 1991’den sonra SSCB (Rusya), G-7 üyeleriyle, zirve sonrası diyalog adı altında bir araya gelmiş ve üye sayısı sekize çıkmıştır.
- 1994 yılındaki Napoli Zirvesi’nden sonra ise, G-8 adı altında toplantılar düzenlemişlerdir. G-8 maliye bakanlarının 25 Eylül 1999’daki Washington toplantısında, küresel sistem için önemli ülkelerden oluşan 20’ler Grubu (G-20) resmen ilan edilmiştir.
- Bugünkü üyeler Türkiye, ABD, Hindistan, Japonya, Brezilya, Rusya, Almanya, Arjantin, Fransa, Suudi Arabistan, Meksika, Güney Afrika, Birleşik Krallık, Güney Kore, İtalya, Çin, Kanada, Avustralya, Endonezya ve Avrupa Birliği Dönem Başkanı ve Avrupa Merkez Bankası Başkanından oluşmaktadır.
- İsrail’in Kudüs’ü işgalinden sonra 1969 yılında genel merkezi Suudi Arabistan’ın Cidde kentinde olmak üzere kurulmuş bir teşkilattır.
- 57 İslam ülkesinden oluşan bu teşkilatın temel amacı İslam ülkeleri arasındaki işbirliğini artırmak ve birlikte hareket edebilmektir.
- Türkiye bu teşkilatın kurucu üyelerindendir.
- 1957 Yılında Belçika, Almanya, Fransa, İtalya, Lüksemburg ve Hollanda’nın katılımı ile oluşturulan Avrupa Kömür ve Çelik Birliği zaman içerisinde yeni üyelerin katılımı ile sürekli olarak büyümüş, işbirliği alanlarının gelişmesi ile birlikte ortak para birimi kullanan Avrupa Birliği’ne dönüşmüştür.
- 29 üyeye ulaşan AB, İngiltere’nin birlikten ayrılması ile 28 üyeye gerilemiştir.
- Türkiye, Gümrük Birliği’ne üye olan ancak AB için tam üyelik görüşmelerinin devam ettiği ülkelerden birisidir.
2. ÜNİTEDE BİTTİ :))
ÇIKMIŞ SORULAR ÜZERİNDEN TESTLERİ ÇÖZMEYİ İHMAL ETMEYİNİZ...
0 Yorumlar